زنده شدن الیزا | قدیمی‌ترین چت بات جهان
۲۸ دی, ۱۴۰۳چت‌بات (Chatbot) یا روبات گفتگوگر اصطلاح پرتکرار این روزهای ماست. بعد از گسترش مدل‌های بزرگ زبانی و رواج یافتن ابزارهایی مثل چت جی پی تی، همه‌جا از چت‌بات‌ها می‌شنویم. چت‌بات‌هایی که انتظار می‌رود در آیندهٔ نه‌چندان دور بخش چشمگیری از گفتگوهای ما در فضای آنلاین با آن‌ها باشد.
هر جا حرف از تاریخچه هوش مصنوعی و تاریخچه چت بات است، معمولاً به الیزا (Eliza) هم اشاره می‌شود. اولین چت بات جدی که جوزف وایزن‌باوم در سال ۱۹۶۴ در MIT طراحی و پیاده‌سازی کرد.
الیزا نقش یک روانشناس را ایفا می‌کرد. و روشش این بود که از الگوهای ساده برای شناسایی کلمات کلیدی استفاده می‌کرد و پاسخ‌هایی بر اساس این الگوها تولید می‌کرد. این فرآیند بیشتر یک شبیه‌سازی صوری از تعاملات روانشناختی بود تا تحلیل واقعی محتوا.
آن زمان گفته می‌شد که روش الیزا بیشتر به رویکرد کارل راجرز (روانشناسی انسان گرا) نزدیک است (به دلیل تأکید کارل راجرز بر بازتاب‌دادن احساسات و افکار مراجعان در مکالمات درمانی). و از همین حرف می‌شود درک کرد که همین چت بات ساده آن زمان چقدر جدی گرفته می‌شده است.
جالب این‌جاست که در دهه‌های اخیر، در عین این‌که برنامه‌های فراوانی مشابه الیزا و به تقلید از الیزا نوشته شده بودند، اما کسی اجرای کدهای قدیمی الیزای واقعی را ندیده بود.
پس از چند دهه و در آغاز سال ۲۰۲۵، بالاخره عده‌ای نسخه اولیه کدهای الیزا از لابه‌لای کارهای وایزن‌باوم برداشتند و آن را بازسازی کردند. شاید از نظر سطح فنی چندان مهم نباشد، اما از نظر تاریخچه تکنولوژی بسیار ارزشمند است که می‌توانیم اجرای نسخه‌‌ای واقعی و قدیمی از الیزا را بر روی سیستم عاملی که دقیقاً در همان زمان وجود داشته، یعنی نسخهٔ شبیه‌سازی‌شدهٔ CTSS (Compatible Time-Sharing System) ببینیم.
این خبر را New Scientist اعلام کرده و گزارش کامل آن را می‌توانید در فایل PDF با عنوان ELIZA Re-animated بخوانید. کدهای ELIZA-CTSS هم در گیت‌هاب در دسترس است.
پیش از این در معرفی موزه تاریخ کامپیوتر در متمم گفته بودیم که ما اولین نسلی هستیم که آن‌چه را در دوران خود استفاده می‌کردیم و یا نزدیک به دوران معاصرمان استفاده می‌شده، باید در موزه‌ها ببینیم.
اگر به این نوع مباحث علاقه‌مند هستید، احتمالاً درس‌های زیر هم در متمم برایتان جذاب خواهد بود:
عاملیت در هوش مصنوعی (کدام قاضی، ماشین، معلم و جراح را ترجیح می‌دهید؟)
معرفی کتاب چت جی پی تی و آینده هوش مصنوعی