نجوم
تعداد ماهواره های استارلینک و موقعیت آن‌ها در آسمان ایران
۱۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ | تکنولوژی, نجومتا همین چند سال پیش، تعداد ماهواره‌ها در مدار زمین به سرعت امروز تغییر نمی‌کرد. در حدی که می‌توانستید به آمار کتاب‌ها هم – که طبعاً به‌روز نیستند – اعتماد کنید. اما اکنون دیگر چنین نیست.
اگر کسی از شما بپرسد که «اکنون چند ماهواره در مدار زمین در گردش است؟» آمار ماه قبل هم می‌تواند با واقعیت اختلاف چشم‌گیر داشته باشد.
بخشی از این افزایش سریع ماهواره‌ها به خاطر استارلینک، پروژهٔ بلندپروازانهٔ ایلان ماسک است. استارلینک مجموعهٔ بزرگی از ماهواره‌هاست که قرار است مثل یک صورت فلکی بزرگ دور تا دور زمین را پوشش دهند. عملیات این پروژه بر عهدهٔ شرکتی به همین نام (استارلینک) با مسئولیت محدود (و ظاهراً اختیارات نامحدود) است که زیرمجموعهٔ SpaceX محسوب می‌شود.
هم‌اکنون حدود ۶۰۰۰ ماهوارهٔ استارلینک دور زمین در حال گردش هستند (+/+). تعدادی که در آیندهٔ نه‌چندان دور قرار است به ۴۲۰۰۰ عدد برسد.
عمر مفید هر ماهواره استارلینک حدود ۵ سال است و شرکت استارلینک – در صورت حفظ تکنولوژی فعلی – پس از استقرار کل ماهواره‌ها باید به صورت منظم مشغول جایگزینی ماهواره‌های قدیمی باشد.
اگر دوست دارید موقعیت ماهواره‌های استارلینک و به طور خاص تعداد و موقعیت ماهواره های استارلینک در آسمان ایران را ببینید، می‌توانید از سایت satellitemap.space استفاده کنید. دقت کنید که معمولاً وقتی ماهواره‌های استارلینک در مدار قرار می‌گیرند، مشاهده و تشخیص آن‌ها با چشم غیرمسلح ساده نیست. چون شبیه ستارگان به نظر می‌رسند. بهترین شانس برای دیدن ماهواره‌ها زمانی است که به تازگی پرتاب شده‌اند و هنوز به مدار اصلی خود (حدود ۵۵۰ کیلومتر بالای سطح زمین) نرسیده‌اند.
اگر به نجوم و داستان‌های حاشیه‌ای آن علاقه‌مند هستید، می‌توانید چند مطلب از این دست را که در قالب زنگ تفریح در متمم منتشر شده‌اند بخوانید:
مطالبی دربارهٔ آسمان، نجوم و فضا
کهکشان راه شیری | عکسی که داریم؛ عکسی که نداریم
۲۷ اردیبهشت, ۱۴۰۱ | نجومانسان با هر گامی که در زمینهٔ نجوم و شناخت فضا برمی‌دارد، هم‌زمان قدرت و ضعف خود را بیشتر می‌بیند و درک می‌کند.
خبر ثبت نخستین عکس از سیاه‌چاله‌ای که در مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد، شگفت‌انگیز است (+). سیاه‌چاله‌ای که همهٔ موجوداتی که روی زمین می‌زیسته‌اند، تمام عمر خود را دور آن چرخیده‌اند؛ حتی آن‌ها که فکر می‌کردند جهان به دور آن‌ها می‌چرخد.
در عین حال، در همین زمانی که قدرت شگفت انسان را تحسین می‌کنیم، خوب است به خاطر داشته باشیم که انسان هرگز به معنای واقعی کلمه، هیچ عکسی از کهکشان راه شیری ندیده است.
این که ما هنوز نتوانسته‌ایم عکسی واقعی از کهکشان راه شیری ثبت کنیم عجیب نیست. ما خود داخل کهکشان هستیم و ثبت عکس کهکشان راه شیری برایمان امکان‌پذیر نیست.
کاسینی ۱۹۰۰ میلیون کیلومتر طی کرد و وُییجر‌ها (یک و دو) نزدیک به ۲۳۰۰۰ و ۲۰۰۰۰ میلیون کیلومتر از زمین دور شده‌اند (+/+/+). این فاصله تقریباً یعنی ۰/۰۰۲ یک سال نوری و کافی است به این نکته توجه کنیم که ضخامت منطقه‌ای از کهکشان راه شیری که ما در آن قرار گرفته‌ایم حدود ۱۰۰۰ سال نوری است (+).
البته نباید ناامید شد. تعبیر اشلی همر در این زمینه جالب است: چیزهایی که ما به عنوان عکس کهکشان راه شیری دیده‌ایم، شبیه عکس‌هایی است که از دایناسورها می‌بینیم. هم واقعی نیست و هم واقعی است. هیچ دوربینی چشم در چشم دایناسورها یا بیرون از کهکشان راه شیری، این سوژه‌ها را ثبت نکرده. اما آن چه که داریم، بر اساس شواهد محکم و ترکیب عکس‌ها و داده‌هایی تولید شده که با تکیه بر روش علمی استخراج شده‌اند (+).
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
خاکسپاری در فضا: فضا هم دست‌نخورده نمی‌ماند
سرنوشت ایستگاه فضایی بین‌المللی: خواهد سوخت
۳۰ بهمن, ۱۴۰۰ | نجومپایان برخی پروژه‌ها بسیار هیجان‌انگیز و حماسی است. اما ظاهراً ایستگاه فضایی بین‌المللی از جملهٔ این پروژه‌ها نیست.
ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) حدود بیست سال است که روزانه نزدیک به ۱۶ بار دور کرهٔ زمین می‌چرخد. این ایستگاه که با همکاری مشترک آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا، ژاپن و کانادا ساخته و اداره شده است، از ابتدا قرار بود حدود ۱۵ سال کار کند. اما اکنون عمر آن از بیست سال گذشته و برآوردها می‌گویند که بین سال‌های ۲۰۲۸ تا ۲۰۳۰ (یعنی دو برابر پیش‌بینی اولیه) به پایان عمر خود خواهد رسید.
ایستگاه بین‌المللی فضایی بیش از ۴۰۰ تن وزن دارد و برای توصیف ابعادش معمولاً آن را با طول یک زمین فوتبال مقایسه می‌کنند.
موزه‌های فضایی دنیا بر این باور بودند که پس از پایان مأموریت ISS هر کدام می‌توانند بخش‌هایی از آن را نگهداری کنند و به نمایش بگذارند. خصوصاً این‌که بخش قابل‌توجهی از ISS در فضا مونتاژ شد و جدا شدن بخش‌هایی از آن و بازگرداندن آن‌ها به زمین چندان دور از ذهن نبود.
اما اکنون بر اساس آن‌چه از ناسا به گوش می‌رسد، ایستگاه بین‌المللی فضایی قرار است به شکل کنترل شده وارد جو زمین شود و بسوزد؛ همان سرنوشتی که بسیاری از اجرام آسمانی هنگام ورود به اتمسفر زمین تجربه می‌کنند (+/+/+).
البته جرم و حجم ایستگاه فضایی در حدی زیاد است که نمی‌شود انتظار داشت به شکل کامل قبل از رسیدن به سطح زمین بسوزد. بنابراین احتمالاً ناسا مانند بسیاری از پروژه‌های دیگر مسیر سقوط را به شکلی طراحی خواهد کرد که به نقطه‌ای دور در اقیانوس آرام ختم شود. نقطه‌ای که با نام نمو (NEMO) شناخته می‌شود.
سوخت ایستگاه فضایی
ایستگاه فضایی از موادی مانند UDMH (دی‌متیل‌هیدرازین نامتقارن) و N2O4 (دیتروژن تتروکسید) استفاده می‌کند.
ممکن است با خود بگویید مگر حرکت در خلاء هم به سوخت نیاز دارد؟ ماجرا این است که در ارتفاعی که ایستگاه فضایی حرکت می‌کند، خلاء کامل نیست و باید چند وقت یک بار، با استفاده از سوخت، سرعتِ کاهش‌یافته را جبران کند. مصرف سالانهٔ سوخت ایستگاه فضایی حدود ۸/۵ تن بوده است. اما ناسا کوشیده با افزایش ارتفاع چرخش ایستگاه فضایی، اصطکاک با مولکول‌های هوا را کاهش داده و مصرف سوخت ایستگاه فضایی را به کمتر از نصف این مقدار برساند (+).
اگر با نقطهٔ نمو آشنا نیستید، می‌توانید یکی از زنگ تفریح‌های متمم را که به این نقطه پرداخته بخوانید و ببینید:
آسمان شب | ما آخرین نسلی هستیم که آسمان را به این شکل می‌بینیم
۱۱ آذر, ۱۴۰۰ | نجومدر حال حاضر شرکت‌های متعددی مانند استارلینک (وابسته به ایلان ماسک)، کوئیپر (وابسته به آمازون)، وان وب (با همکاری ایرباس) و جی دبلیو (وابسته به چین) در تلاش‌اند مجموعه ماهواره‌های خود را در فضا مستقر کنند.
این ماهواره‌ها به علت ارتفاع و موقعیت مدارشان از درخشش بالایی برخوردارند و می‌توان آن‌ها را مصداق آلودگی نوری در آسمان در نظر گرفت.
سامانتا لاولر استاد و محقق دانشگاه رجینا در مقالهٔ اخیرش برآورد کرده که با ادامهٔ روند فعلی پرتاب ماهواره‌ها در آیندهٔ نزدیک از هر پانزده نقطهٔ نورانی در آسمان یکی از آن‌ها ماهواره خواهد بود.
او بررسی‌هایش را چنین خلاصه می‌کند که: «آینده، بیش از حد روشن است.» اما این روشن بودن، خوشحال‌کننده نیست و بیشتر به این واقعیت اشاره دارد که ظاهراً ما آخرین نسلی هستیم که آسمان را به شکل فعلی‌اش می‌بینیم.
عکس بالا توسط تلکسوپی در شیلی ثبت شده و خط‌های سفیدی که تصویر را مخدوش کرده‌اند، رد حرکت ماهواره‌های استارلینک هستند (آتلانتیک).
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
عکس‌های کاسینی از قمرهای زحل خاکسپاری در فضا: فضا هم دست‌نخورده نمیماندبزرگترین شهاب سنگ در جو زمین | چلیابینسک
۲۷ مهر, ۱۴۰۰ | نجومجالب است که با وجود برخورد مکرر شهابسنگ‌ها با زمین، تا کنون هنوز رسماً گزارشی مبنی بر این‌که شهابسنگ‌ها به شکل مستقیم یک انسان را کشته باشند وجود ندارد. البته خسارات غیرمستقیم شهابسنگ‌ها همیشه وجود داشته است.
در زمستان سال ۲۰۱۳ در آسمان چلیابینسک (Chelyabinsk) روسیه یک شهابسنگ بسیار بزرگ منفجر شده و به قطعات کوچک‌تری تقسیم شد. این شهابسنگ قطری در حدود ۱۷ متر و وزنی بیش از ۱۰۰۰۰ تُن داشت و انرژی حاصل از انفجار آن را معادل نزدیک به ۵۰۰ تُن TNT برآورد کرده‌اند.
اگر چه شهابسنگ مستقیماً به کسی آسیب نرساند، اما موج انفجار آن شیشه‌های بسیاری را خُرد کرد و با لطمه به سازه‌ها و ساختمان‌ها در نهایت حدود ۱۳۰۰ نفر را راهی بیمارستان کرد.
به نظر می‌رسد شهاب سنگ چلیابینسک بزرگترین جِرمی است که طی صد سال اخیر وارد جو زمین شده است (+).
عکس از Alex Alishevskikh
یک بار در زنگ تفریح متمم به سراغ تصاویر شهاب سنگ‌ها رفته‌ایم. اگر به چنین موضوعاتی علاقه دارید می‌توانید آن مطلب را ببینید. هم‌چنین شاید تصاویری که کاسینی از قمرهای زحل انداخته هم برایتان جذاب باشد:
تصاویر قمرهای زحل (ثبت شده با کاسینی)